سلنیوم چیست و جه اهمیتی برای ما دارد؟

سلنیوم یک عنصر ضروری برای بدن انسان است اما میزان بالای آن می تواند برای ما سمی باشد.سلنیوم در بردن انسان به صورت سلنوپروتئین ها وجود دارد و به عنوان آنتی اکسیدان و کاتالیزور در تولید هورمون های تیروئید عمل می کند.سلنیوم برای جلو گیری از پیشرفت ایدز و دفع سموم در بدن نیز کاربرد دارد.کمبود سلنیوم می تواند باعث کاهش خلق و خو شود.سلنیوم باعث افزایش تحریک اسپرم شده و سقط جنین را کاهش می دهد. کمبود سلنیوم می تواند احتمال بروز بیماری های قلبی عروقی را افزایش دهد.مصرف روزانه 60 میکرو گرم سلنیوم می تواند نیاز بدن به این ماده ضروری را کاملا برطرف کند.

در این مقاله سعی شده تا عملکرد سلنیوم در بدن انسان و تاثیر آن بر سلامتی مورد بررسی قرار گیرد.

•  سلنیوم چیست؟
•  سلنیوم و بدن انسان
•  منابع سلنیوم چست؟
•  علائم کمبود سلنیوم
•  علائم مسمومست با سلنیوم
•  سلنیوم و طول عمر
•  سلنیوم و سرطان
• سلنیوم و دیابت

  سلنیوم چیست؟

سلنیوم یک عنصر معدنی است که به صورت سلنید،سلنیت و سلنات هم در طبیعت یافت می شود.

سلنیوم به صورت طبیعی جذب می شود،اما وجود گوگرد و مس در رژیم غذایی از جذب آن جلوگیری می کند.

سلنیوم یک بیو انبار است،یعنیبخش قابل توجهی از آن می تواند به صورت تغلیظ شده(200تا6000 برابر) در بدن ذخیره شود.

میزان سلنیوم موجود در بدن افراد و گیاهان با توجه به شرایط زمین شناختی منطقه جغرافیایی زندگی آنها می تواند تغییر کند. بطوری که می توان گفت میزان سلنیوم موجود در بدن انسان ها با میزان سلنیوم موجود در خاکی که گیاهان و جانورانی که زنجیره غذایی انسان را تشکیل میدهند روی آن هستند رابطه مستقیم دارد.

خاک زمین های دارای سنگ های فسفاته ، زغال سنگ ها و معادن فسفات میزان قابل توجهی سلنیوم دارند.

زمین هایی که به علت خشک سالی یا کاهش آبیاری ، کشت و زرع در آنها صورت نمی گیرد دارای سطح بالاتری از سلنیوم می باشند.چنین شرایطی را می توان در منطقه راجستان و قسمت های جنوبی استان هاریانای هند مشاهده کرد که دارای سطح بالایی از سلنیوم در خاک خود می باشند.

زغال سنگ ، نفت و فلزات سنگین استخراج شده از اعماغ زمین غالبا مقدار قابل توجهی از سلنیوم را به صورت اضافی با خود دارند ، در نتیجه پساب های صنعتی حاصل از استخراج معادن ، تصویه خانه های نفتی و نیروگاه های زغال سنگ بطور معمول مقادیر بالایی از سلنیوم را به صورت سلنید و سلنیت دارا می باشند که باید برای تخلیه این پساب ها محدودیت اعمال شود

سلنیوم و بدن انسان

سلنیوم در بدن انسان جز اصلی سلنو آنزیم ها است.در بدن انسان در حدود 35 نوع سلنوآنزیم شناخته شده وجود دارد که هر یک وظایفی را بر عهده دارند.

جدول1 (جایگاه و عملکرد برخی سلنو آنزیم ها)

سلنوآنزیم ها آنتی اکسیدان هایی هستند که از اکسید شدن مضر سلول جلوگیری کرده و در طی واکنش های کاتالیزی مواد دارای اکسیژن فعال مثل هیدروپراکسیدها را غیر فعال می کنند.

سلنیوم بخش فعال برخی از آنزیم ها محسوب می شود که وظیفه محافظت از سلول هل در برابر اکسایش را بر عهده دارند، حفظ بیومولکول های چربی و DNA خطر تصلب شرائین و سرطان را کاهش می دهد.

سلنیوم همچنین در حفظ سلامت سیستم عصبی و دستگاه ایمنی فعالیت موثری دارد.

سلنیوم در بدن به صورت سلنوپروتئین نیز وجود دارد که در تشکیل هورمون های تیروئید و سیستم های درون ریز نقش حیاتی ایفا می کند.

منابع سلنیوم چیست؟

قبل از معرفب منابع سلنیوم باید این اصل را بدانیم که جذب سلنیوم بر خلاف بسیاری از مواد معدنی ، به محیط جغرافیایی وابسته است به این معنی که ، یک فرد در محیط جغرافیایی با سلنیوم کم ، می تواند دچار کمبود سلنیوم و بیماری های مرتبط شود  و همان فرد در محیط بسیار غنی از سلنیوم دچار مسمومیت با سلنیوم و عوارض آن شود.

دو منبع غنی سلنیوم که می توان به راحتی به آنها دسترسی داشت خشکبار و کلیه(قلوه) هستند

خرچنگ ، جگر و ماهی صدفی نیز از منابع معتدل سلنیوم می باشند

یکی از منابع اصلی سلنیوم نیز گیاهانی هستند که بر روی خاک های غنی از سلنیوم رشد می کنند. از آنجایی که بخشی از کود های مصرفی در بخش کشاورزی میزان مورد قبولی سلنیوم در خود دارند، این سلنیوم به وسیله گیاهان نیز جذب و در بخش های خوراکی آن ذخیره میشود.

برنج هایی که در مناطق شمالی کشت می شوند نیز از این قاعده مستثنی نیستند. برنج های کشت شده توسط ما میزان قابل توجهی سلنیوم در خود دارند که با مصرف روزانه یک پیمانه از آن میتوانید حدود % از سلنیوم مورد نیاز بدن خود را دریافت کنید.

در نمودار زیر شما میزان توزیع سلنیوم در زنجیره غذایی انسان را مشاهده می کنید

با توجه به نمودار بالا شما میتوانید به این مسئله پی ببرید که تنها با مصرف یک واحد شیر در کنار یک واحد برنج و مصرف گوشت تمامی سلنیوم مورد نیاز بدن را جذب کنید

سلنیوم موجود در مواد غذایی و مکمل ها سلنومتیونین نامیده می شود که تبدیل این ماده در بدن به سلنیوم فعال بسیار راحت تر و موثرتر از سلنیوم معدنی ( سلنات و سلنیت ) می باشد. پس برای جذب سلنیوم کافی یا باید از مواد غذایی حاوی سلنیوم استفاده شود و یا از مکمل های غذایی حاوی سلنومتیونین بهره برد.

میزان مصرف روزانه سلنیوم

میزان مصرف توصیه شده سلنیوم بطور روزانه حدود 60 میکرو گرم برای مردان و 53 میکرو گرم برای زنان می باشد

در جدول شماره(2) میزان مجاز مصرف سلنیوم  روزانه به تفکیک سن بیان شده است

علائم کمبود سلنیوم چیست؟

اهمیت وجود سلنیوم برای سلامتی انسان مدتهاست که شناخته شده است. در بسیاری از مطالعات که به بررسی علائم کمبود سلنیوم پرداخته اند، مشاهده شده که کمبود سلنیوم خون شیوع بیماری های مزمن مثل سرطان و بیماری های قلبی و عروقی را افزایش داده است که با تغییر در زژیم غذایی و غنی سازی با سلنیوم این آمار به میزان 50% کاهش یافته است.

سلنیوم در بدن انسان در محیط هایی مثل پلاسما، گلبول قرمز ، آنزیم ها ، پلاکت ها ، پروتئینها وجود دارد که کاهش میزان سلنیوم در دسترس بدن باعث ایجاد اختلال در عملکرد آنها و در نتیجه بروز بیماری و نمایان شدن علائم کمبود سلنیوم در بدن می شود.

علائم مسمومیت با سلنیوم

سلنیوم جز عناصری است که میزان کم آن برای بدن بسیار ضروری و میزان زیاد از حد آن باعث ایجاد مسمومیت با سلنیوم می شود.

از علائم اصلی مسمومیت با سلنیوم می توان به بوی تند تنفس (بویی شبیه به سیر) اشاره کرد.در مسمومیت مزمن با سلنسوم اغلب با تغییراتی در ناخن و ریز مو همراه است ، تغییرات ناخن در مسمومیت با سلنیوم  با شکننده شدن و ایجاد لکه های سفید و خط های طولی بر روی ناخن همراه  است.

در مسمومیت حاد سلنیوم معمولا تهوع ، استفراغ ، اسهال و درد شکمی وجود دارد. همچنین ممکن است علائمی مانند هزیان گویی ، بی قراری ، گیجی و لرزش دست نیز دیده شود.

افزایش طول عمر با مصرف سلنیوم

شواهد قوی ای وجود دارد که نشان می دهد مصرف کافی سلنیوم باعث افزایش طول عمر می شود.تعدادی مطالعه برای بررسی تاثیر سلنیوم بر افزایش طول عمر انجام شده که می توان نتایج آنها را در ادامه مطالعه کنید.

• در مطالعه ای که در سال 2000 میلادی بر روی 13880 فرد بالای 12 سال انجام شد نشان داد که میزان بالای سلنیوم در خون با کاهش مرگ و میر ناشی از سرطان رابطه دارد
• در مطالعه دیگری که در طی 9 سال بر روی افراد مسن یک جامعه انجام شد نشان داد که کاهش سطح سلنیوم پلاسمای خون با افزایش مرگ میر ناشی از بیماری های قلبی و عروقی رابطه دارد
• در مطالعه دیگری که بر روی زنان سالمند در یکی از ایالت های آمریکا انجام شد نشان داد که کاهش سلنیوم خونی این افراد موجب مرگ زودرس آنها می شود و همین عاملی شد تا میزان سلنیوم موجود در رژیم غذایی این زنان را افزایش دهند.

تاثیر سلنیوم در سرطان

مطالعات و شواهد نشان می دهد که سلنیوم برای بدن در برابر سرطان ها اثر حفاظتی دارد.

سلنیوم در سرطان پروستات

افرادی که سطح سلنیوم خون آنها در سطح قابل قبول باشد 50% مقاومت بیشتری نسبت به افراد با کمبود سلنیوم در برابر سرطان پروستات دارند

سلنیوم باعث از بین رفتن سلول های سرطانی پروستات شده در حالی که اثر مخربی بر روی سلول های سالم پروستات ندارد. بر این اساس در برخی از افراد برای درمان سرطان پروستات از سلنیوم استفاده می شود.

سلنیوم در سرطان سینه

مطالعات مختلفی در زمینه تاثیر سلنیوم بر سرطان پستان صورت گرفته است. این مطالعات نشان داده که سطح سلنیوم موجود در پلاسما ، خون و گلبول های قرمز خونی در افراد مبتلا به سرطان پستان به میزان قابل توجهی کمتر از افراد معمولی همان جامعه می باشد.

طی بررسی های انجام شده سلنیوم موجود در ناخن افراد مبتلا به سرطان سینه نصف سلنیوم موجود در ناخن افراد سالم بوده است

سلنیوم در دیابت

در دیابت افزایش رادیکال های آزاد باعث گسترش عوارض آن می شود. این رادیکال های آزاد از اکسیداسیون گلوکوز یا همان قند خون به وجود می آیند.از آنجایی که سلنیوم به عنوان یک آنتی اکسیدان عمل می کند،سلنیوم در دیابت می تواند با از بین بردن رادیکال های آزاد تا حدی از عوارض دیابت جلوگیری کند.

کمبود سلنیوم در بدن باعث کاهش عملکرد آنتی اکسیدان ها و افزایش رادیکال های آزاد می شود.

کمبود سلنیوم در دیابت موجب کاهش ترشح انسولین شده و باعث اختلالات قندخون می شود.

جمع بندی : 

این نکته بسیار حائز اهمیت است که بدانیم سطح سلنیوم قابل دسترس در خاک سبب تغییر میزان سلنیوم موجود در منابع گیاهی و به طبع آن منابع جانوری می شود. ما با مصرف غلات به ویژه برنجی که در مناطق غنی شده با سلنیوم رشد کرده باشند می توانیم سلنیوم مورد نیاز بدن را تامین نماییم.

همانطور که گفته شد بدن به طور میانگین حدودامیکرو گرم سلنیوم بطور روزانه نیاز دارد که ایم میزان سلنیوم را میتوان به طور کامل با مصرف یک واحد شیر در کنار گوشت و برنج به دست آورد. همچنین می توان از مکمل های حاوی سلنیوم که میزان مورد نیاز بدن را به صورت دقیق محاسبه کرده و در اختیار بدن قرار می دهند نیز استفاده کرد